Sportgeschiedenis: in 1980 waren de Paralympische Spelen in Arnhem

Door Frank Grootemaat / Sportgeschiedenis.nl

Tegenwoordig is het gebruikelijk dat de organisator van de Olympische Spelen ook de Paralympische variant voor zijn rekening neemt. Dit was niet altijd zo: pas sinds 1988 is het de standaard dat beide evenementen plaatsvinden in dezelfde stad. En pas in 2001 werd vastgelegd dat vanaf 2012 de organisator van de Spelen de daadwerkelijke verplichting heeft ook de Paralympics te organiseren.

Het socialisme kent geen gehandicapten

De Olympische Spelen van 1980 werden gehouden in Moskou. De Paralympische Spelen konden daar echter niet gehouden worden, om een nogal bizarre reden. In de Sovjet-Unie waren er naar eigen zeggen geen gehandicapten, waardoor het land niet de capaciteiten had om een dergelijk evenement te organiseren.

Gelukkig waren drie andere landen wel bereid de organisatie op zich te nemen: Denemarken, Nederland en Zuid-Afrika.

Wacht even, Zuid-Afrika? Was dit land vanwege zijn apartheidsregime niet vanaf 1964 uitgesloten van deelname aan de Spelen? Inderdaad, maar die boycot gold niet voor de Paralympische variant, want blijkbaar werd dat toen nog niet als volwaardige sport gezien. Zuid-Afrika nam dan ook trouw deel aan de Paralympics. Op de Paralympische Spelen van 1972 in het Duitse Heidelberg eindigde Zuid-Afrika zelfs als derde in het medailleklassement!

Pas vier jaar later in Toronto, kort na bloedige rellen in Soweto, was er voor het eerst veel commotie omtrent de paralympische participatie van Zuid-Afrika. In de aanloop had de Canadese federale regering haar subsidie van een half miljoen dollar al ingetrokken vanwege de Zuid-Afrikaanse deelname.

Als gevolg hiervan werd van alle participerende landen een financiële bijdrage verlangd, en werden er voor het eerst in de geschiedenis van het evenement toegangsgelden geïnd. Cuba, Hongarije, India, Jamaica, Joegoslavië, Kenia, Oeganda, Polen en Soedan trokken zich terug uit protest tegen de deelname van Zuid-Afrika. Ludwig Guttmann, geestelijk vader van de Paralympische Spelen, verdedigde de Zuid-Afrikaanse aanwezigheid, en wees op de gemengde samenstelling van de ploeg: “De gehandicapte atleten zijn de eersten die de Apartheidspolitiek van Zuid-Afrika hebben doorbroken.”

Discussie bereikt Nederland

In juli 1977 werd besloten dat Nederland de Paralympics van 1980 mocht gaan organiseren. De evenementen zouden worden gehouden in Arnhem, met uitzondering van de zwemwedstrijden die in Veenendaal zouden plaatsvinden.

In 1979 ontstond er voor het eerst wat reuring over de mogelijke deelname van Zuid-Afrika, dat dus zelf de Paralympics had willen organiseren. Een aantal Afrikaanse landen dreigde met een boycot van Nederland bij alle sportevenementen als Zuid-Afrika uitgenodigd zou worden. Nieuw-Zeeland had al ervaring met een dergelijke boycot omdat het sportcontacten had onderhouden met Zuid-Afrika.

Het Nederlandse organisatiecomité hanteerde echter een mooi Nederlands polderstandpunt: “Zuid-Afrika moet aan de Spelen van 1980 kunnen deelnemen, mits dit team op een interraciale basis is samengesteld. Het stichtingsbestuur, dat van tevoren de gegevens van de deelnemers ontvangt, zal nagaan of inderdaad ook duidelijk blijkt dat het team interraciaal is samengesteld. Is dit niet het geval dan zal deelname niet mogelijk zijn.”

In juli en augustus 1979 stapelden de bezwaren zich echter op. De speciale VN-commissie tegen apartheid in de sport en het comité Zuidelijk Afrika maakten beiden in een brief kenbaar dat deelname van Zuid-Afrika in strijd was met een aantal VN-bepalingen. Niet veel later sloot de Arnhemse gemeenteraad zich bij dit standpunt aan. Met name de Nigeriaanse VN-ambassadeur B. Akporode Clark, voorzitter van de genoemde commissie, uitte zich in scherpe bewoordingen. “Over onze opvattingen valt niet te onderhandelen.

Met een land als Zuid-Afrika behoort, zolang er apartheid bestaat, geen enkel contact plaats te hebben van deze aard. Sport en politiek hebben wel degelijk met elkaar te maken in de wereld van vandaag.” Als mogelijke maatregelen noemde hij Nederlandse uitsluiting van de Spelen in Moskou en economische sancties.

De Nederlandse overheid beslist

De Nederlandse regering zegde toe een onderzoek te starten. Begin oktober kwam zij met een standpunt. Minister van Buitenlandse Zaken Chris van der Klaauw en staatssecretaris Gerard Wallis de Vries, die sportzaken in zijn portefeuille had, wilden de komst van een interraciaal Zuid-Afrikaans team niet verhinderen. Zij beriepen zich op de constatering dat de VN-bepalingen alleen golden voor sportploegen die op raciale basis waren samengesteld. De verwachting was dat dit met de Zuid-Afrikaanse Paralympische ploeg niet het geval zou zijn.

Korte tijd hierna diende PvdA-kamerlid Relus ter Beek een motie in. Hierin werd de regering verzocht om geen medewerking te verlenen aan de organisatie van de Paralympics als Zuid-Afrika zou worden uitgenodigd. De fractie van het CDA was verdeeld, en vergaderde maar liefst zes uur over de kwestie. Het CDA stemde uiteindelijk grotendeels voor de motie. Alleen de VVD en de kleine rechtse partijen stemden tegen. De tegenstemmers benadrukten de voortrekkersrol die een gemengd Zuid-Afrikaans team zou kunnen vervullen. Op 18 oktober werd de motie aangenomen. Op 19 oktober stemde de regering met tegenzin in met de motie.

“Gegeven de door de uitspraak van de Tweede Kamer ontstane situatie rond de Spelen in Arnhem is de ministerraad echter tot de conclusie gekomen dat handhaving van het aanbod tot materiële steun aan de Paralympics indien een Zuid-Afrikaans team zou deelnemen niet verstandig zou zijn.” Wel werd benadrukt dat het comité vrij was alsnog Zuid-Afrika uit te nodigen, maar dan zonder financiële overheidssteun. Het comité schaarde zich echter achter het overheidsstandpunt, en deelde Zuid-Afrika mee dat het niet zou mogen deelnemen.

En zo werd dit sportevenement in Arnhem geopend door beschermvrouw prinses Margriet. Liefst 42 landen namen deel, waarvan Ethiopië met één atleet de kleinste delegatie afleverde. “Al vanaf de eerste dag hebben de Olympische Spelen voor gehandicapten de deelnemers duidelijk veel vreugde geschonken,” aldus Polygoon. Kijk maar:

Behalve voor die uit Zuid-Afrika dus, want die zaten gewoon thuis.

In samenwerking met Sportgeschiedenis.nl publiceert Sportdome.nl op regelmatige basis geschiedenisartikelen  van die site over actuele evenementen en gebeurtenissen.